Manuele Lymfedrainage

De laatste jaren is de belangstelling voor Manuele Lymfedrainage (MLD) in verschillende beroepsgroepen flink toegenomen. Inmiddels wordt deze massagemethode binnen de sportmassage, de massagetherapie, de sporttherapie, de schoonheidsverzorging/huidtherapie en de fysiotherapie in toenemende mate toegepast bij een breed scala van lichamelijk problemen en aandoeningen.

Ook voor de sportmasseur en massagetherapeut liggen er ruime toepassingsmogelijkheden, te meer daar de MLD zich goed laat combineren met andere gangbare behandelingen. Dit artikel beoogt een globaal overzicht te geven van de aard van de MLD techniek, haar werkingsmechanismen en de voor de sportmasseur en massagetherapeut relevante toepassingsmogelijkheden.

HET LYMFESYSTEEM

De mens bestaat voor het overgrote deel uit een zeewaterachtige vloeistof. Een deel van dat vocht bevindt zich in en rondom de miljoenen cellen van ons lichaam, een ander deel bevindt zich in het lymfatische systeem en in de bloedsomloop. Voor een optimale celstofwisseling is voortdurende verversing van de weefselvloeistof noodzakelijk. Het interstitium is namelijk de doorgangszone voor zuurstof en voedingsstoffen vanuit de bloedsomloop naar de cellen en voor de afvalstoffen zoals CO2 vanuit de cellen naar de bloedbaan.

Niet alle bloedvloeistof die bij de uitwisseling betrokken is, keert echter terug in de bloedsomloop. Ongeveer 10% ervan wordt afgevoerd en gefilterd via het lymfestelsel.

Het lymfestelsel begint “blind” – met een soort open eindjes – in de weefsels. Gaandeweg worden de aanvankelijk zeer fragiele vaatjes wat groter en steviger en bevatten zij ook kleppen die ervoor zorgen dat de lymfe niet terug kan stromen. Uiteindelijk komt alle lymfe terecht in het bloed, in de beide ondersleutelbeenaderen. Het grootste lymfevat waar alle lymfe van voeten, benen en buikgebied samenkomt is de ductus thoracicus.

De lymfe wordt eerst gezuiverd voordat deze in het bloed terechtkomt. Dit gebeurt in de lymfeknopen waarvan de mens er ettelijke honderden bezit. In de lymfekopen bevinden zich ook speciale afweercellen zoals B- en T-lymfocyten en macrofagen die ziekteverwekkers of lichaamsvreemde stoffen onschadelijk kunnen maken.

Een goed werkend lymfestelsel is dus essentieel voor een goede gezondheid! Manuele lymfedrainage kan in belangrijke mate bijdragen aan het goed (blijven) functioneren van dat lymfesysteem. Door het op een speciale manier uitvoeren van de lymfemassagegrepen wordt de motoriek van de lymfevaten reflectoir gestimuleerd waardoor het lymfetransport verbetert; per etmaal kan dit oplopen van 2 tot 24 liter!

DE MANUELE LYMFEDRAINAGE

De manuele lymfedrainage is in de dertiger jaren van de vorige eeuw ontwikkeld door Dr. Emil Vodder [1896-1986]. Deze massagemethode richt zich op het stimuleren van het afvoersysteem van het weefselvocht en van lymfevloeistof. Met zachte, ritmische, pompende bewegingen van hand en duim wordt er ingewerkt op de huid en het direct daaronder liggende weefsel. Daarbij loopt bij iedere beweging de druk geleidelijk op van 0-30/40 Torr en weer terug, gevolgd door een zeer kort moment zonder enige druk voordat de volgende beweging wordt ingezet. Dit zogenoemde “nulpunt” moet niet gezien worden als een pauzemoment; daardoor zou de vloeiende continuïteit van de bewegingen verstoord raken. Toch staat iedere beweging in de lymfedrainage op zichzelf, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld de rotaties in de klassieke massage, die elkaar aaneengesloten opvolgen. De tijdsduur van een lymfegreep ligt tussen de 1-3 seconden. Dit is afhankelijk van de greep die wordt uitgevoerd en van de conditie van het te behandelen weefsel.

Tijdens een lymfedrainage wordt iedere beweging 5-7 keer uitgevoerd om een maximaal effect te creëren op de lymfangionen. Ieder behandeltraject wordt 3 keer herhaald om er zeker van te zijn dat de kleppen zich minstens eenmaal geopend en weer gesloten hebben, en de vrij stroperige lymfe optimaal beweging is gebracht. Hieruit blijkt direct dat “even” een paar lymfegrepen uitvoeren zinloos is; de minimale behandelduur bedraagt ongeveer 15 minuten voor een lokale drainage.

Ritme, tempo en herhalingen van de grepen vormen samen het zo kenmerkende -en daardoor afwijkende- bewegingspatroon van de MLD, door sommigen omschreven als monotoon, door anderen als een dans van de handen.

Er wordt gewerkt zonder massagetussenstof zodat de noodzakelijke huidverschuiving- en rekking optimaal tot stand kan komen.

De techniek van de MLD is dus niet te vergelijken met andere massagevormen, zoals bijvoorbeeld de klassieke massage, waarbij vrij stevig op spieren en gewrichten wordt gewerkt met effleurages en petrissages.

Zelfs effleurages  kunnen door hun druksterkte de initiële lymfevaatjes geheel of gedeeltelijk dichtdrukken en daardoor de lymfestroom hinderen.

WATERSCHEIDINGEN

Kenmerkend voor de anatomie van het lymfestelsel is het bestaan van de zogenoemde “waterscheidingen”. Dit zijn op bepaalde posities gelegen huidzones met relatief weinig lymfevaatjes. Deze zones scheiden twee drainagegebieden van elkaar.

Zo scheidt de horizontale waterscheiding die over de navel loopt het huidgebied van de onder- en bovenbuik, dat respectievelijk naar de lieslymfeknopen en naar de oksellymfeknopen afdraineert.

Bij beschadiging van het lymfestelsel in een bepaald afvoergebied kan de lymfe óver de waterscheiding heen gedraineerd worden naar een aangrenzend gebied waar het wél afgevoerd kan worden.

WERKINGSGEBIEDEN

De manuele lymfedrainage kent vier werkingsgebieden, te weten:

• Vochtafvoering;
• Ontspanning;
• Pijndemping;
• Immuniteitverbetering.

De bewegingen van de MLD worden door de cliënt/patiënt vrijwel altijd als aangenaam ervaren. Door de invloed van de bewegingen op het vegetatieve zenuwstelsel [parasympaticus] vallen sommige mensen tijdens een behandeling zelfs -bijna- in slaap!

Pijndemping treedt op langs reflectoire weg in het ruggenmerg en is werkzaam bij lichte tot middelzware pijnprikkels.

TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN VOOR DE SPORTMASSEUR EN MASSAGETHERAPEUT

Er is een groot aantal toepassingsmogelijkheden op het gebied van de therapeutische lymfedrainage. De toepassing van manuele lymfedrainage bij/na kanker, is echter voorbehouden is aan specialistisch geschoolde lymfoedeemtherapeuten met een BIG-registratie.

In dergelijke situaties wordt namelijk sterk afwijkend van de basisschema’s gedraineerd, omdat essentiële lymfebanen- en knopen door operaties en/of bestralingen blijvend beschadigd zijn geraakt.

Behandeling van (ex) kankerpatiënten door masseurs of therapeuten zonder deze kennis kan  negatieve gevolgen hebben voor het functioneren van het toch al beschadigde lymfestelsel en moet daarom ten zeerste ontraden worden!

De sportmasseur en massagetherapeut kan MLD toepassen in, onder andere, de volgende situaties:

1. Afvoeren van vocht bij zwellingen die het gevolg zijn van:

• Tijdelijke beschadiging van het lymfestelsel bijvoorbeeld na operatie, trauma, sportletsel (lymfostatisch oedeem);
• Een slechte circulatie bijvoorbeeld door spataderen of rusteloze benen (lymfodynamisch oedeem);
• Overbelasting van spieren/gewrichten (bijv. kramp, zware spierarbeid en KANS);
• Tekort aan lichaamsbeweging (bijv. door lange reizen, ziekte).

2. Regeneratie en ontspanning:

• Antistress behandeling (parasympatische omschakeling);
• Bevorderen wondgenezing/littekenvorming, herstel lymfevaatjes;
• Soepel houden van gewrichten;
• Tegen gaan van spierverslapping;
• Chronisch eczeem, allergie.

3. Versterken van de afweerfunctie van het lichaam en bevorderen van gezondheid/vitaliteit:

• Vergroten activiteit van witte bloedcellen (o.a. B- en T-lymfocyten);
• Verbeteren van de celstofwisseling (een “schoner” interstitium);
• Versneld afvoeren van toxische afvalstoffen.

CONTRA-INDICATIES

Natuurlijk zijn er ook omstandigheden waaronder het niet wenselijk of zelfs gevaarlijk is MLD toe te passen.

Absolute contra-indicaties zijn onder meer koorts, acute ontsteking, kwaadaardige aandoeningen,  hartfalen, nierfalen en trombose.

Daarnaast zijn er een aantal relatieve contra-indicaties zoals lage bloeddruk, chronische ontstekingen, schildklieraandoeningen en diabetes. Behandelen is dan wel mogelijk maar met in achtneming van bepaalde voorzorgsmaatregelen.

Bovenstaande laat zien dat een MLD behandeling veel processen in het menselijk lichaam kan beïnvloeden. Lymfedrainage vereist dan ook een goede theoretische en praktische kennis van MLD. Een onjuist toegepaste lymfedrainage kan tot stuwing en soms tot dagenlang durende klachten leiden!

Een goede opleiding zal dan ook aan zowel theorie als praktijk veel tijd en aandacht besteden. Alleen dan kan zich het zgn. “fingerspitzengefühl” én vertrouwen in eigen kunnen ontwikkelen dat onontbeerlijk is om goede behandelresultaten te behalen. De technieken van de manuele lymfedrainage zoals Dr. Vodder die ontwikkelde, vragen vooral in het begin veel oefening en herhaling en het is belangrijk dat onvermijdelijke foutjes gecorrigeerd worden zodat een goed bewegingspatroon kan ontstaan. Een ervaren en vakbekwame docent speelt in het hele leerproces  een belangrijke rol!